Tháp Đại giác có kiến trúc tuyệt vời theo hình kim tự tháp, dài 15 mét, rộng 15 mét, cao 52 mét, vuông bốn cạnh và nhọn dần lên đỉnh, được thiết kế một cách cân bằng và hoàn chỉnh trên mọi góc cạnh, ở bốn góc có bốn ngọn tháp nhỏ, xung quanh được trang trí nhiều loại hoa văn, trong mỗi hốc tường từ chân tháp lên đến đỉnh đều có tôn trí tượng Đức Bổn Sư và chư vị Bồ Tát, đặc biệt là hình ảnh Bồ Tát Quán Thế Âm. Sau khi được vua A Dục xây dựng, Bảo tháp đã từng được trùng tu lại vào khoảng thế kỷ thứ 7, nhưng đến thế kỷ thứ 12, tháp lại bị quân Hồi giáo phá hủy, đến khoảng thế kỷ thứ 14, các vua Miến Điện mới cho trùng tu lại bảo tháp. Thế nhưng, sau đó, bởi thiên tai và lũ lụt, Bồ Đề Đạo Tràng đã dần rơi vào quên lãng và tháp Đại Giác dần trở nên hoang phế. Đến năm 1811, một nhà khảo cổ học nổi tiếng người Anh tên là Buchanan Hamilton đã phát hiện ra Bồ Đề Đạo Tràng với tháp Đại Giác trong tình trạng đổ nát. Đến năm 1875, vua Mindan Min của Miến Điện đã can thiệp và xin phép chính phủ Ấn Độ cho trùng tu lại ngôi Bảo Tháp, đưa Bảo tháp trở lại hình dạng như chúng ta vẫn thấy ngày nay. Trong tháp đặt bức tượng Phật lớn mạ vàng nằm ngay tại vị trí mà Đức Phật đã thiền định, hướng mặt về phía Đông và quay lưng lại với cây Bồ Đề. Đến nay, bức tượng này đã được khoảng 1700 tuổi.

Cây Bồ Đề (Bodhi tree) hay còn được gọi là “asvatthi” là cây biểu tượng cho trí tuệ và sự giác ngộ của Đức Phật. Ngay từ thủa sơ khai của lịch sử, Cây Bồ Đề được người Ấn Độ vô cùng kính ngưỡng, họ coi đây là một loài cây linh thiêng, là nơi trú ngụ của các vị thần. Và sự kính ngưỡng này càng lên đến đỉnh cao khi Cây Bồ Đề được hợp nhất với sự chứng đạt vĩ đại nhất của Đức Phật, sự Giác ngộ. Sự kính thờ cây Bồ Đề không chỉ tồn tại trong dân gian mà còn được quy phạm thành luật, bất cứ ai có hành động phá hủy hay làm hư hại Thánh địa cùng với cây Bồ Đề sẽ đều bị trừng trị một cách nghiêm minh.

Ảnh: Cây Bồ Đề trong khuôn viên Bồ Đề Đạo Tràng

Trước đây, khi Phật còn tại thế, ngài cũng đã từng nói với A Nan rằng, cây Bồ Đề, nơi Đức Phật giác ngộ chính là một trong bốn Thánh địa mà Phật tử cần phải đến chiêm ngưỡng và lễ lạy. Từ đó, cây Bồ Đề trở thành một trong những đối thể thiêng liêng được thờ phụng như Đức Phật. Sau khi Đức Phật nhập diệt, vua A Dục đã hết lòng cung kính bảo vệ cây Bồ Đề. Đức vua đã sai con gái mình mang một nhánh chiết của cây Bồ Đề sang trồng tại thành phố cổ Anuradhapura của Tích Lan (Sri Lanka), và nhánh cây đó đã phát triển một cách xanh tốt, tồn tại khỏe mạnh cho đến ngày nay. Cây Bồ Đề chính gốc mà Đức Phật đã ngồi thiền định tại Bồ Đề Đạo Tràng đã bị phá hủy vào năm 1874. Thế nhưng, sau khi bị phá hủy, một nhánh cây con mới mọc lên ngay tại gốc Bồ Đề cũ và phát triển mạnh mẽ cho đến ngày nay. Tính đến nay, gốc cây này đã được hơn 130 tuổi.

Ảnh: Các sư tăng ngồi thiền định dưới gốc Bồ Đề

Xung quanh Đại tháp có bảy vị trí nơi Đức Phật đã ngồi suy tưởng Chánh Pháp trong bảy tuần đầu tiên sau khi giác ngộ, chuẩn bị cho con đường hoành pháp của mình. Tuần đầu tiên sau khi Giác ngộ, ngài vẫn ngồi tọa định ở vị trí cũ, thọ hưởng cái tĩnh tịnh an lạc của sự giải thoát. Tuần thứ hai, ngài kinh hành dưới cội cây Bồ Đề, quãng đường đi của Ngài nằm ở phía Bắc của tháp Đại Giác, mỗi bước chân ngài đi đều được nâng đỡ bằng đài hoa sen. Tuần thứ ba, Đức Phật đi tới tháp Animesalocana, nhìn về cây Bồ Đề, bày tỏ lòng biết ơn cội cây đã che chở cho ngài. Tuần thứ tư, ngài tới ngôi đền nhỏ Ratanaghara và ngồi thiền định tại đó. Tuần thứ năm, Đức Phật đi tới và thiền định dưới cây Ni-Câu-Đà (Ajapala Nigrodha), nơi nàng Sujata đã dâng cúng sữa tươi cho ngài. Tuần thứ sáu, Đức Phật tới bên bờ hồ Muchilinda nằm ở hướng nam của tháp Đại Giác. Khi đó trời mưa to, rắn chúa Muchilinda đã nổi lên và lấy thân che chở cho ngài. Tuần lễ cuối cùng, tuần thứ bảy, Đức Phật đã ngồi dưới tàng cây Rajyatana. Sau bảy tuần suy nghĩ, Đức Phật đã rời khỏi Bồ Đề Đạo Tràng, đi tới vườn Lộc Uyển để chuyển pháp luân lần đầu tiên.